Ons Friese landgoed
En toen was het zover – de week van de kalkhennep. Dit was al maandenlang onze horizon en deadline. En het wás geweldig, opwindend, afmattend en verbijsterend om te zien hoeveel werk je in één week met een groep enthousiaste mensen kunt verzetten!
Dag 3!
Heb je het al superdruk, lees je opeens in de krant dat er drie eiken gekapt gaan worden in het dorp. Nu hebben we nog steeds enigszins een trauma van de 12 grote eiken die hier een steenworp verderop geveld werden – en in mootjes gehakt om in de kachel te verdwijnen. Terwijl ons gebint van geïmporteerd hout gemaakt moest worden! Dat kan duurzamer!
Dus er op af. Gelukkig stonden Henk en Rita er positief tegenover om het hout als bouwhout aan ons te verkopen. Alleen bleek dat al twee dagen later (vandaag dus) de bomen geveld gingen worden!
Wel, het had weer heel veel voeten in de aarde (onvoldoende ruimte om de bomen in hun geheel te vellen, maar vanwege processierupsen kon er eigenlijk niet in geklommen worden om van bovenaf stukken eruit te zagen) maar uiteindelijk hebben de bomenmannen het toch voor elkaar gekregen. En ze waren best bereid om het in ‘zo groot mogelijke’ stukken te zagen.
Met zwaar eiken op de platte kar kostte ook nog wat moeite (en een ongeluk) maar met hulp van Edwin en Wim (die met wat zwaarder materieel kwamen) kregen we uiteindelijk het hout op het terrein.
Daar ligt onze trap! En een pergola, vensterbanken en wie weet wat nog meer…
We lijken precies te zijn verhuisd op het moment dat de klimaatverandering ongenadig toesloeg. In 2018 en 2019 was het verbijsterend droog – en nu weer.
Van half maart tot begin juni is er nauwelijks een spat regen gevallen, terwijl de zon volop scheen en het veel waaide. En daardoor zag half mei het land er al uit alsof het augustus was – flets en verdroogd in plaats van groen en sappig.
Dat zorgt voor veel extra werk. Extra opletten of de schapen en de kippen wel voldoende water hebben. De schapen moeten om de haverklap verplaatst, omdat ze het gras in een paar dagen op hebben. En het gras groeit niet bij – het staat helemaal stil! De moestuin, die intussen behoorlijk groot is, moet permanent bewaterd worden. Door de droogte zijn de planten ook gevoeliger voor luis en andere plagen.
Ook de bomen hebben het moeilijk. In 2018 heeft Landschapsbeheer Friesland een rij eiken langs onze sloot geplant. Door de droge zomer van 2019 was er veel uitval. Ondanks dat ik eindeloos water heb gegeven. Maar dat is omslachtig: IBC-containers met water vullen, op de platte kar achter de trekker naar de bomen rijden, een slang van de watercontainer bij een boom leggen en dan ieder half uur weer naar de kar sjokken om de slang en / of de trekker te verplaatsen. De verste boom is 200 m weg, dus al met al leg je dan heel wat afstand af. En toch ging er heel veel dood.
Afgelopen winter is de rij ‘ingeboet’ met winterlindes. Maar met zo’n voorjaar als dit jaar hebben die ook geen beste start. Ze laten nauwelijks een blaadje zien.
Uiteindelijk heb ik maar een watergeefsysteem aangelegd: een tyleenslang langs de bomen, met bij elke boom een slangetje met een druppelaar. Het lijkt te werken, al moet ik er regelmatig langs lopen om te kijken of de druppelaars niet verstopt zijn (er zit nogal wat zand in het water uit onze grondwaterpomp).
De jonge boompjes die ik afgelopen winter heb geplant zijn stuk voor stuk dood. Ik geef het op – heb nu geen tijd om weert eindeloos met de trekker rond te rijden om water te geven.
De grote stukken weiland zijn ook dor en droog. Geen gras voor de schapen – en ook geen schaduw. Ik ben aan het zinnen op een ontwerp met oost-west lopende boomsingels dwars over het land, zodat er wat schaduw is voor de schapen. En hopelijk houden de bomen ook wat meer vocht vast in de grond. Om die jonge aanplant dan wèl te laten aanslaan heb ik al een hele set bewateringsbuizen van een voormalig tuinbouwbedrijf gekregen. Dat wordt een project voor komend najaar!
Begin juni was er nergens gras-met-schaduw meer en stonden de schapen te schreeuwen van de honger. Ik moest ze bijvoeren met boombladeren!
Nu heb ik voor de weilanden-zonder-schaduw hokjes getimmerd van de oude aardappelkratten waarin de dakpannen geleverd werden. Pallet er tegenaan van sloophout, op hun kant gekieperd en voilá, een stukje met-de-tractor-verplaatsbare schaduw. Ze lijken voldoende schurkend-schaap-proof. Voor het najaar ook maar een dakje erop maken, dan helpen ze ook tegen de regen.
Intussen is er wel een paar mm regen gevallen (twee keer ongeveer 3 mm). Dat geeft alweer een iets frissere aanblik aan de hof, het gras wordt weer groen. Maar het is nog niet genoeg. Zolang de temperatuur onder de 25 graden blijft gaat het nèt, maar volgende week is er weer warmer weer voorspeld. Ik houd mijn hart vast.
En daarbij is iets eigenaardigs aan de hand: als er een hele lijn met zware buien aankomt, splitst die steevast vlàk voor De Hoeve. De omliggende dorpen krijgen bakken met water en wij zitten in een smalle corridor waar het hooguit een beetje spettert. Of de wind nu uit het westen, zuiden, noorden of oosten komt. Het valt niet alleen mij op, vele dorpsgenoten hebben me op dit fenomeen gewezen.
Precies op het moment dat ik dit schrijf trekt er weer een onweersbui ten zuiden van ons langs. Dorpsgenote Hielke Strampel maakte er bovenstaande mooie foto van. Maar nog mooier was het geweest als het over ons heen was gekomen. Helaas bleef het weer bij een paar spetters.
In ‘The Hitchhikers’ Guide to the Galaxy’ beschrijft Douglas Adams een vrachtwagenchauffeur die zonder dat hij het zelf weet een regengod is.
“And as he drove on, the rainclouds dragged down the sky after him for, though he did not know it, RobMcKenna was a Rain God. All he knew was that his working days were miserable and he had a succession of lousy holidays. All the clouds knew was that they loved him and wanted to be near him, cherish him, and to water him. ”
Zouden we ook zo iemand in De Hoeve hebben, maar dan andersom? Iemand bij wie de regenwolken juist uit de buurt willen blijven? Blijkbaar alleen ’s zomers, want ’s winters kan het hier maandenlang regenen. Hmmm. Op een bevolking van nauwelijks meer dan 400 zielen moet na te gaan zijn wie dat is… 😉
In de week van 29 juni t/m 4 juli wordt de kalkhennep in onze muren gestort. Dat is een belangrijke mijlpaal om naartoe te werken. Sterker nog, op dit moment is het even onze volledige horizon. Want natuurlijk moet er nog van alles gebeuren voor het zover is.
Om te beginnen het houtskelet. Joris heeft daar de afgelopen weken iedere vrije minuut aan besteed. Het voelt direct als een huis!
Dan de afwerking van de fundering en de baksteen muurtjes die de overgang tussen fundering en kalkhennep vormen. Die laten we maken, want we zijn allebei niet zo heel sterk in metselen. We hebben wel zelf heel zorgvuldig het EPDM folie aangebracht. We twijfelden over het afsluiten van het schuimbeton met folie, omdat waterdicht twee kanten uit werkt: er kan geen water meer ín het schuimbeton lopen, maar als het er in zit kan het er door de EPDM ook niet meer uit. Maar dankzij de droogte heeft het schuimbeton daaronder nog lang kunnen opdrogen, ook omdat er nog steeds een sleuf rondom de fundering liep waar we de bekisting hebben weggehaald. Nu is het aan de bovenkant waterdicht. Optrekkend grondwater verwachten we niet, daarvoor zitten we te hoog en zit het grondwater te diep. Bovendien zit aan de onderkant van het schuimbeton natuurlijk nog het plastic van het storten.
De onderste laag van de baksteen muurtjes is uitgevoerd in kalkzandsteen. Toen dat eenmaal lag hebben we een shovel gehuurd om eíndelijk die sleuf rondom dicht te maken. Wat een verademing dat we niet meer over dat ravijn heen hoeven te stappen! Het erf ziet er ook direct ruimer uit.
Daarna heeft Joris weer dagenlang staan zagen. Nu ruim 300 klosjes, waartegen de bekisting voor de kalkhennep wordt bevestigd. Ze zijn heel ambachtelijk gemaakt, met een schuine onderkant zodat het straks makkelijker is om de kalkhennep er omheen aan te duwen.
Intussen metselt de metselaar de baksteen muurtjes. En dát geeft een verschil in aanblik!
Zelf ben ik druk met de organisatorische voorbereiding van de kalkhennepweek. Er hebben heel veel mensen zich aangemeld om te komen helpen. Superfijn, maar het vergt natuurlijk de nodige organisatie om alles op rolletjes (en corona-proof!) te laten verlopen. Er is een mobiele badkamer besteld, het avondeten is geregeld en ik heb een hele dag lopen maaien met een gehuurde ‘ruigtemaaier’ om het kniehoge verdroogde gras een beetje weg te krijgen zodat mensen hun tent kunnen neerzetten.
(We hebben nog steeds zelf geen maaier omdat we nog niet hebben besloten wat voor type nu het handigst is voor ons. Eigenlijk willen we verschillende stukken gras op verschillende manieren onderhouden en het liefst wil je natuurlijk één machine die alles kan. Maar dat loopt flink in de papieren…)
En natuurlijk heeft de moestuin aandacht nodig. En water! In heel Nederland schijnt het geregend te hebben, behalve in De Hoeve! En de schapen ook, om maar niet te spreken van alle melk die ze geven… maar dat worden aparte blogjes.
Maar het wordt móói…!
Al weken geen updates – we hebben het te druk met andere dingen.
Joris is hard aan het bouwen aan het houtskelet voor de muren van het huis. Dat geeft opeens weer een heel ander gevoel aan het huis, het krijgt meer vorm. Nu kunnen we zien wat het uitzicht uit de ramen straks gaat zijn!
Vooralsnog ziet dat uitzicht er minder groen uit dan ik zou willen. Er is sinds half maart welgeteld 10 mm regen gevallen. We hebben geen hooi kunnen winnen: het gras schoot al in de bloei toen het amper 10 cm hoog was. (Ter vergelijking: in 2017 heeft de boer hier wel 3 sneden hooi vanaf gehaald!)
Ik heb met een ‘weidebloter’ de toppen eraf gehaald in de hoop dat het blad weer een beetje zou gaan uitlopen, maar het was te droog. Het land ligt er (nu al!) verschroeid bij alsof het eind augustus is. En er moeten nog drie zomermaanden komen! .
We hebben dus maar heel weinig gras voor de schapen beschikbaar. En met de uitgebreide kudde (nu 5 volwassen schapen en 4 opgroeiende lammeren) moet ik erg creatief zijn. Er zijn nog wat kleine hoekjes op het verpachte land, waar de boer niet bij kon met het maaien. Daar kan ik ze nu weiden, maar na een dag of drie zijn ze daar uitgegeten en moet ik weer een nieuwe plek voor ze zoeken. Dat is elke keer ruim 2 uur werk met heen en weer sjouwen met hekken, schrikdraadapparaten en dergelijke. In de tussentijd lopen de schapen vrij rond. Dat gaat meestal goed (al beschadigen ze soms wel de boompjes) – tot ze opeens in de moestuin stonden.
Ik ben namelijk bezig het hek rond de moestuin te vervangen, van lelijk gaas en oude palen naar een Mooi (kastanjehouten) Hek. Maar omdat het zo druk is gaat dat in kleine stukjes. (Daar komt een keer een apart blogje over). Tja – en toen was het dus even niet schaap-dicht. Gelukkig vonden ze vooral het ‘eeuwig moes’ en de doogeschoten snijbiet erg lekker. Verder wat gaten in het worteltjes-en-uien bed, afgetopte kapucijners en wat bladen van de koolrabi en broccoli af – nog een redelijk beperkte schade.
(Ik probeer nog maar even niet te denken aan hoe dat van de zomer moet met de schapen, als het echt heet wordt en er geen regen valt. Het rotatieschema waarbij ze 3 maanden niet op hetzelfde stuk terug mogen komen in verband met parasieten is onmogelijk vol te houden op deze manier.)
De moestuin heeft het ook héél moeilijk. Eerst was het te koud: 16 mei nog felle nachtvorst – overal bevroren toppen aan de bomen en de aardappels en optimistisch al uitgeplante tomaten tot de grond toe afgevroren. En het is kurkdroog. De bron draait weer overuren, maar de grond neemt het water nauwelijks op, zo uitgedroogd is het.
Dus, met intussen 3 schapen te melken, 6 liter melk per dag te verwerken (yoghurt, kwark, verschillende soorten kaas), de bouw, af en toe bouwvakkers, permanent water geven aan de moestuin en verdrogende boompjes, de bus die weer kuren vertoont, om de haverklap de schapen verplaatsen, voorbereiding voor de kalkhennepweek eind juni, glasvezel die opeens in het dorp (en ook bij ons!) wordt aangelegd, de verplichte rondjes-met-het-hondje en heel erg veel kantoorwerk vervelen we ons bepaald niet!
Het is duidelijk dat het klimaat ècht aan het veranderen is. ’s Winters teveel regen en dan vanaf het voorjaar maandenlang niet. Weemoedig denk ik aan vroeger, toen drie weken zonder regen een bijzonderheid waren. En drie mooie dagen gevolgd werden door een drukkend hete dag, een nacht onweer en daarna koeler weer.
Op zich weet ik wel hoe ik het land op deze nieuwe werkelijkheid kan inrichten. Veel bomen planten, die het organische stof-gehalte van de bodem verhogen en schaduw en beschutting creëeren. Maar het is nu al drie winters boompjes planten en drie zomers zien hoe ze doodgaan. En het gehalte aan organische stof in de bodem gaat alleen maar achteruit. We moeten ons maar eens gaan verdiepen in uitgebreide (dure) watergeefsystemen, als we toekomstige nieuwe aanplant een kans van slagen willen geven.