Auteur: geertje

Toen de pannen van het dak kwamen hebben onze hulptroepen ze zo snel mogelijk opgestapeld op pallets rond het huis. En daar lagen ze nog steeds. Want in de gauwigheid was wel duidelijk geworden dat het níet maar twéé soorten dakpannen waren, zoals ik hoopte.

Al op de eerste Funda-foto’s van de boerderij zagen we dat er twee typen pannen op lagen: Holle Muldenpannen (volgens de gezaghebbende website van Joost de Vree mogen ze officieel niet zo heten, maar ik zie ze op internet overal zo aangeprezen) op de ene helft.  En Oude Holle Pannen op de andere helft.

(Niet te verwisselen met de Verbeterde Holle Pan of de Opnieuw Verbeterde Holle Pan 😉 )

Toen we vorig jaar de pannen op de helft van de nieuwe werkplaats legden hebben we gemerkt dat oude Oude Holle Pannen erg variabel kunnen zijn. In tegenstelling tot nieuw gemaakte Oude Holle Pannen.

De Oude Holle Pan wordt nog steeds gemaakt. Tegenwoordig gebeurt dat met machines en volautomatische ovens. Nieuwe Oude Holle Pannen  zijn daarom allemaal netjes hetzelfde. Vroeger gebeurde het met arbeiders die ze ‘uit de hand’ sneden, ovens die nogal wisselend van temperatuur waren en misschien ook met klei die wisselend van kwaliteit kon zijn. Met wisselende dakpannen als gevolg. Net wat dikker, dunner, korter, langer, breder, platter, holler…

En als het dan ook nog verschillende partijen door elkaar zijn, van verschillende fabrieken, dan gaan de rijen slingeren en krom liggen en is het dus vrijwel onmogelijk om er een goed sluitend dak van te leggen. In het dakvlak wat we vorig jaar op de werkplaats legden zitten dus best wat punten waar we ons niet helemaal senang bij voelen. Vooral niet bij sneeuw.

Dus we hoopten dat wat er van de boerderij af zou komen wat eenvormiger zou zijn.

De Holle Muldenpannen zijn gemakkelijk genoeg te herkennen. Er zit wel enige variatie in lengte en breedte en mate van kromheid in (en er staan vingerafdrukken van de arbeiders in, handgevormd dus), maar ze zijn redelijk  als een sluitend dak te leggen. Maar de Oude Holle Pannen bleken verschillende partijen. En ook binnen de partij kennen ze een enorme variatie. En dan was een groot deel ook nog afgeschilferd door weersomstandigheden in de loop der jaren. Het advies van onze aannemer was dan ook: “Gooi ze maar op het pad, daar heb je niets meer aan!”

Maar… wij vinden de Oude Holle Pannen veel móóier dan de Holle Muldenpannen! Liefst zouden we de Oude Holle Pannen op de werkplaats hergebruiken.

Maar ja, dan zit er maar één ding op: per partij sorteren en bepalen wat er bij elkaar past,  in welke volgorde je ze dan kunt combineren en of je er genoeg hebt. En dat was een klus waar ik behoorlijk tegen op zag. Het is namelijk rotwerk. Zeker bij slecht weer.  Zware dakpannen sjouwen (gewicht Holle Muldenpan 2,7 kg, de Oude Holle Pannen heb ik niet gewogen maar wegen zeker ook meer dan 2 kg per stuk), alsmaar heen en weer lopen en Heel Veel Niet Ergonomisch Verantwoord Bukken. Dus de pannen stonden er nog steeds zoals ze vier weken geleden van het dak af kwamen.

Maar dit weekend kwam Barbara TWEE dagen helpen. En Barbara is iemand die er volkomen de humor van kan inzien om te bepalen of “dit nou zo één van die wat dikkere is, of hoort-ie toch bij die andere, die iets dunner zijn en een wat scherper hoekje hebben?”

Dus we hebben, onder werkelijk abjecte weersomstandigheden (het begon zaterdag nog zonnig, ging steeds harder waaien, tot stormkracht, vervolgens kregen we zondag buien, toen regen en uiteindelijk sneeuw) duizenden dakpannen door onze handen gehad.

“Zijn deze nou korter dan die andere, of horen ze wel bij elkaar?”

“Leg ze maar even apart, dan kijken we zo dadelijk wel of ze bij elkaar horen.”

“Vind jij dit een rond of een scherp hoekje?”

“Mmmm, rond. Nee, toch scherp. Kijk eens vanaf de achterkant? O ja, kijk, hij heeft een breder nokje. Die hoort dáárbij.”

“Wat denk jij, is deze nog te hergebruiken?”

“Hmmm. Is dat gat door en door? O, kijk, hij heeft hier ook een haarscheur. Leg maar bij de B-keuze.”

“Is dit nu wel een machinaal gevormde? Hij heeft wel van die strepen maar ik kan het niet goed zien want het hoekje is eraf”

“Dit lijkt wel zo’n omgeslagen randje. Alleen kan je het niet goed meer zien, want hij is afgebrokkeld.”

“Hee, van dit type ligt volgens mij ook nog een stapeltje achter de werkplaats. O nee, dit is een andere, zie je wel. Volgens mij hoort deze bij de iets bredere die op die pallet liggen bij die wat dieper gegolfde, met een smaller nokje.”

Etcetera. En intussen duizenden kilo’s gebakken klei heen en weer tillen. Je krijgt diep respect voor de arbeiders wier vingerafdrukken in de dakpannen stonden die door onze (beschermend gehandschoende) handen  gingen.

We liepen dus niet in de Klimaatmars mee, maar waren wel heel ecologisch bezig. Althans, wat betreft hergebruik. Want hoe verplaats je vervolgens pallets met dakpannen? Met de trekker. Maar rijden met een pallet vol hoog opgestapelde dakpannen over ongelijk terrein – dat is vragen om scherven. En hoe zet je ze vast? Harmen gaf het antwoord: met rekfolie. Dat is dus weer wat minder ecologisch; ben je allemaal plastic zakjes aan het besparen, wikkel je een hele rol plastic om je bouwmateriaal. Het zat me niet lekker, maar ik wist ook geen betere methode.

De eindscore viel helaas een beetje tegen. Er waren toch wel heel veel dakpannen in erg slechte staat. Nog bruikbaar voor een houthok of zo, maar niet voor een dak wat echt dicht moet zijn. We hebben niet genoeg Oude Holle Pannen voor de werkplaats. Maar wel precies genoeg Holle Muldenpannen. De Oude Holle Pannen moeten wachten tot we de kapschuur bouwen, waar nu de noordschuur nog staat. Ooit, als het huis af is…

Het werk gaat harder dan de berichtgeving. We klussen zo hard, dat ik s’avonds te moe ben om er een blogje over te schrijven.

Het afbreken van de kapconstructie is… spannend. Je moet nadenken welke balken je in welke volgorde afzaagt. Als ze blijven hangen en op een verkeerde manier naar beneden komen kan dat tot levensgevaarlijke situaties leiden. Gelukkig hebben we al een keer zoiets gedaan; de stal achter ons huis in de van Bemmelstraat. Al was die wel een stukje kleiner. Joris heeft de steiger tot 6 m hoog opgebouwd, veel werk, maar een stuk veiliger dan vanaf een ladder. En dan maar zagen.

 

De palen van het gebint van de oude hooischuur zijn van grenen en sterk aangetast door rot en houtworm. Het gebint wat de oude meneer begin jaren ’60 op de kop heeft getikt om de constructie te verlengen is van eiken en heel mooi. Er staat zelfs nog een timmermansmerk in. Jammer dat we het niet kunnen gebruiken in het nieuwe huis, maar het heeft niet de juiste afmetingen (en op maat maken is veel duurder dan een nieuw gebint maken). Dan moet het maar het uitgangspunt worden voor een toekomstige schuur!

 

 

Bij de afbraak van die stal in de van Bemmelstraat hebben Corrie en Maarten ons destijds goed geholpen. Dus kwamen ze dit keer ook weer een dagje. Het wordt een soort traditie. Al hopen we niet dat we over wéér 10 jaar wéér een huis aan het afbreken zijn (maar wie weet wat Corrie en Maarten nog voor plannen hebben?)

Het grootste deel van het dak was (gelukkig) onbeschoten; je keek van onderaf direct tegen de pannen aan. Maar in de werkplaats en de zolder boven het huisje zat er dakleer (asfaltpapier) en kippengaas onder de panlatten. Dat bleek enorm lastig te verwijderen; het kippengaas hield alles stevig bij elkaar. Corrie en ik volgden de strategie om het gaas draadje voor draadje weg te knippen en zo de kap van het huisje bloot te leggen. De mannen kozen voor de rechtstreekse benadering: eerst het hele dak van de werkplaats naar beneden, en dan demonteren. Dat ging wel sneller.

De sporen van het huisje waren verbijsterend slecht. Allerlei verschillende stukjes rest- en afvalhout, vol houtworm en half vergaan. Toen het kippengaas er eenmaal af was trokken mannen zó de hele kap om.

En toen stond de topgevel vrij… en ook dat was 10 jaar geleden geen feest. Gelukkig hadden we dit keer iets meer ruimte. Tien jaar geleden viel de schoorsteen bijna in de steeg waar kleine buurjongetjes heen en weer renden. Dat kon nu gelukkig niet gebeuren.

De voorgevel van de woonkamer bleek in spouw gebouwd! Gek genoeg loopt het binnenspouwblad naadloos door in de (buiten)muur van de ‘aangebouwde’ kamer, terwijl het buitenspouwblad aansloot bij de muur van de slaapkamertjes. Hoe dit nu weer zit met volgorde en bouwhistorie?

In ieder geval zijn er maar weinig spouwankers voorzien. Het buitenspouwblad was met een balkje zó los te wrikken!

Nog een deel van het hout weg en dan de muren! Het voelt goed om het langzaam en zorgvuldig te doen. We willen zoveel mogelijk hergebruiken.

Stevige balken ontspijker ik om straks te gebruiken bij het stutten van de bekisting als we beton gaan storten. Kleine balkjes worden tijdelijke boompalen (ze zullen maar een jaar of twee, drie meegaan, maar tegen die tijd moeten boompjes ook op eigen wortels kunnen staan).

Het overige onbehandeld hout kan de kachel in.

Dakpannen zoeken we uit: wat hergebruikt kan worden gaat netjes op pallets (die we kregen van buurman Koos!). En de rest gaat, met het overige puin, de puinbreker in. Want straks moeten de funderingstrucks het pad over (en als ik denk aan de mogelijkheid van een vastgelopen betonwagen vol uithardend beton krijg ik wel een beetje buikpijn. Dus dat pad moet stevig zijn!)

Kippengaas en ander metaal gaan naar de schroothandel. Al met al hoeft alleen het behandeld hout, het dakleer en wat overig los spul (piepschuim, pur, plastic) afgevoerd te worden. Het voelt dan ook meer als ‘demonteren’ dan als ‘slopen’. Cradle to cradle, circulaire economie enzo…

 

 

 

We zijn weer een mijlpaal verder – de pannen zijn van het dak! Dat was best een spannende aangelegenheid. De boerderij is zo’n 7 meter hoog en het was de vraag in wat voor staat de panlatten zouden zijn. Maar gelukkig hadden de mannen van de aannemer dit vaker gedaan. Die schoven een ladder tegen het dak, timmerden een glijbaantje op maat voor de dakpannen en daar kwamen ze naar beneden!

De dakpannen léken maar uit twee soorten te bestaan: Oude Holle (of Hollandse) pannen op de ene helft van het dak, Holle Muldenpannen (?) op de andere helft. Maar uiteraard bestonden de oude pannen uit verschillende partijen. Dus er moest een treintje gevormd worden en onderaan stonden we heel hard te sorteren en de pannen op pallets te stapelen.

Onze hulptroepen (Harmen, Jenny en Joop, Arnaud en Edwin) hadden hun handen meer dan vol, maar het ging verbazend rap!

Boven de ‘smeerputschuur’ zit een beloopbare zolder, dus daar konden de pannen ook van binnenuit worden weggehaald. Hoewel de dunne zoldering angstwekkend begon te buigen onder het gewicht van de stapels pannen…

   

Eigenlijk gebeurde er niets noemenswaardigs: niemand viel naar beneden, en niemand kreeg een dakpan op zijn kop. Het meest opmerkelijke was de LP van Johnny Hoes (“Scheiden doet lijden”) die we vonden, weggestopt achter een balk. Waarom?, vraag je je af.

Vóór de lunch waren alle pannen van het dak! Jenny, Joop, Arnaud, Edwin en de mannen van de aannemer vertrokken toen weer. Joris heeft de hele middag verder getimmerd aan het dakje voor de grupstal, die nog even blijft staan. Harmen tilde bij wijze van krachttraining nog even alle pannen van de zoldering van de smeerputschuur naar beneden.

  

Nu oogt de boerderij als een oorlogsfilmdecor. En staat het hele erf vol met pallets dakpannen. En er liggen weer grote stapels afgekeurde en gebroken pannen: voer voor de puinbreker en grondstof voor het pad. Als we dat hebben opgeruimd is de volgende stap het ontmantelen van de kapconstructie. En dan de muren, en het gebint… we zijn nog niet klaar!

Afgelopen week hebben we zoveel mogelijk hout uit de boerderij verwijderd. Alles wat niet constructief was kon weg. Plafonds, plinten, de schoorsteenmantel, vensterbanken, lijstjes, randjes, tussenwandjes…

Het leverde af en toe hilarische situaties op. Bijvoorbeeld toen Joris bezig was het hardboard plafond van de oude werkplaats eruit te slopen en ik hem kwam zeggen dat het kippenhok met een lekke band staat (op zich al een aparte mededeling). Net op dat moment kwam  de hoek van het plafond naar beneden, waar onder het schuine dak nog wat zooi bleek te zijn weggestouwd. Waaronder een gloednieuw autowiel, nog in de verpakking… Helaas bleek het niet op de as van de kipcaravan te passen.

Toen ik het verlaagde zachtboard plafond van het keukentje eruit haalde bleek ook daar het één en ander te zijn weggestopt. Diverse doosjes diepvrieszakjes, een verpakking plastic bekertjes, een doosje Douwe-Egberts spaarpunten en een Trommeltje. Een Schat? En ja hoor, in het trommeltje twee Beursjes. Met daarin wat oude Wilhelmina- en Julianamuntjes. Een een briefje waarop in een beverig handschrift de inhoud vermeld staat. Helaas klopte het niet helemaal, de schrijver / schrijfster van het briefje had de twee Wilhelmina-guldens voor rijksdaalders aangezien.

En dan het hardboard plafond van de woonkamer (ons voormalige kantoor). Daarboven bevond zich de open ruimte van de zolder. Maar dat was zo’n gore boel dat we ons daar nog niet echt in hadden gewaagd. Op het hardboard bleken kranten te liggen. Daar bovenop een paar planken, zodat er her en der over gelopen kon worden. Bijvoorbeeld om emmertjes neer te zetten waar het dak lekte.  Over het geheel heen waren glaswoldekens gelegd ter isolatie, met daar overheen weer stukken landbouwplastic. Af en toe was er ook nog het één en ander aan de welbekende zooi op terechtgekomen (potjes, oude kleren, buizen, lege plastic zakken…). Daarin was een dier (ratten? bunzing?) gaan nestelen. Die had daar jaren lang gewoon in een heerlijk nest van fijngeknaagde kranten, oude kleren,  plastic zakken en glaswol. De perfecte plek om dode vogels op te peuzelen (toch een bunzing dan, waarschijnlijk).

Uiteindelijk heeft Joris een gat gezaagd in het plafond, waar ik van bovenaf (op die planken) zoveel mogelijk van de smerige stoffige stinkende bende doorheen heb geharkt. In vuilniszakken gestopt en afgevoerd. Daarna kon de rest van het plafond eruit. Al met al weer een hele houtcontainer vol gekregen, ook alle niet meer bruikbare planken die al tijden op een hoop buiten lagen. Dat ruimt lekker op.

Zaterdag was het tijd voor een eerste kennismaking met de mobiele puinbreker. Op het erf ligt namelijk al sinds anderhalf jaar een gestaag groeiende hoop puin. We kunnen dat goed gebruiken om het pad te verstevigen. Als de boerderij straks wordt afgebroken hebben we nog veel meer puin. Maar zou het inderdaad rendabel zijn om het zelf te breken? Veel mensen raden ons aan om het ‘gewoon’ af te voeren. Maar dan moeten wij dus ook ‘gewoon’ weer puin aanvoeren, want het pad zal voor het bouwverkeer nog wel wat verstevigd moeten worden en met 300 m oprijlaan heb je aardig wat puin nodig.  Tijd om de proef op de som te nemen en een mobiele puinbreker te huren.

Onze buren hebben hier meer ervaring mee en vonden het leuk om te komen helpen. Het kostte eerst nog wel wat moeite en gevloek om hem aan de praat te krijgen. Hij werd zonder gebruiksaanwijzing geleverd en we zagen per ongeluk de olietank aan voor de brandstoftank. Er moest dus eerst nieuwe olie in. Maar toen ging het ook als een zonnetje! Onder luid gerommel verknaagt het ding kapotte stoeptegels, bakstenen, hele stukken muur, dakpannen, bloempotten, halve slijpstenen en brokken beton tot een prachtige grondstof voor het pad. Alleen… de grootste kuilen in het pad zitten 300 meter verderop. Heen en weer rijden met kruiwagens bleek niet effectief; mijn armen vielen er bijna af maar we konden het tempo van het grommende monster niet bijhouden. Uiteindelijk hebben we het gestort in het voormalige slaapkamertje. Daar ligt het prima en we kunnen het rustig met de trekker verplaatsen. Wat ons betreft een succes; de muren zijn geen afval, maar grondstof voor de toegangsweg.

Hulde aan Marja, Jos en Rob voor het helpen. Nu hebben we allemaal spierpijn…

Dit weekend kwam Barbara weer helpen. We hebben de tien vogelhuisjes opgehangen, die ik netjes dubbeldik in de lijnolie had gezet. Nog een beetje zoeken naar goede plekken. We hebben genoeg grote bomen, maar die staan dan weer net niet in de buurt van de fruitbomen. En dat is de bedoeling: in de nestkastjes moeten mezen komen wonen, die de rupsen opeten die afgelopen voorjaar al mijn fruitbomen kaal vraten.Nu maar hopen dat de mezen zich niet beperken tot de rupsen in de eiken waar de vogelhuisjes in hangen… we gaan het merken!

En we hebben de grote stukken landbouwplastic die nog in de boerderij hingen als een soort van regenopvang weg gehaald. (Helaas vingen ze niet alleen regen. Ook het stof van decennia kwam mee…)  De constructie komt steeds meer bloot te liggen. Wat een ruimte nu in de boerderij!

Verder hebben Barbara en Joris en de grote deuren uit de stal gehaald. Want we hebben weer een container voor sloophout staan, en die moet na een paar weken wel weer retour anders moeten we huur gaan betalen.  We zijn dus al het hout wat al uit de boerderij gehaald kan worden eruit aan het trekken. Plafonnetjes, de keukenkastjes (die gefundeerd bleken te zijn op lege Completa-potten, oude deuren, allerhande latjes en lijstjes…

(Joris kon zich even niet inhouden en begon ook alvast de muren naar beneden te timmeren.)

We hebben onze ideeën over de bouwhistorie van de boerderij wat bijgesteld. Op oude kaarten is te zien dat er eerst twéé gebouwtjes stonden. Waarschijnlijk was het woonhuisje toen een ‘gewoon’ woudboerderijtje, zoals er hier veel staan. Een woonkamertje met bedsteden, een keukentje met een laag dak en een klein stalletje erachter. Een deel van de muren van dat stalletje is nog terug te vinden in wat wij de ‘smeerputschuur’ noemen.

De ingang van het huis was aan de noordwestkant van de keuken, op de plek waar wij het bed van de oude mijnheer vonden. (Dat vertelde mevrouw Elzinga me, die op de boerderij hiernaast is opgegroeid). Naast het woudboerderijtje stond een houten (hooi)schuur met twee hoge wanden. Dat is nu de ‘tasruimte’.

In de jaren 1930 of 1940 is er een kamer aan het huisje gebouwd. Je kunt nog zien dat die muur ooit een buitenmuur is geweest, er zat ook een raam in wat is dichtgemaakt.  Misschien was er in die kamer ooit ook wel een bedstee. Aan de plafondbalken zit nog het restant van een houten wand.

Bij een verbouwing (waarschijnlijk na het jaar 1954, toen de oude meneer het kocht) is het bedrijfsgedeelte flink uitgebreid. Het gebint van de hoge schuur werd in ZW-richting doorgetrokken tot in het voormalige stalletje. Hiervoor gebruikte hij een op de kop getikt tweedehands gebint. Aan de zuidoostkant van de schuur heeft hij een werkplaats gebouwd. (Een neef van hem, die hier een keer aan kwam, wist zich nog te herinneren dat de oude meneerdaar stond te metselen). Het  geheel werd overdekt door één groot (stelp)dak. Dat verklaart waarom er boven in de wanden van de tasruimte (hooi)luiken zitten, die helemaal niet open kunnen, omdat ze tegen het schuine dak aan draaien.

Bij die gelegenheid is de muur van het oude stalletje achter de woning ook verplaatst, waardoor de voormalige keukendeur  moest worden opgeheven. Dat keukentje werd toen 2 slaapkamertjes (al zijn de bedsteden misschien nog wel tot 1970 in gebruik geweest als er logees waren. Rond 1970 zijn ze in elk geval verbouwd tot kast). Voortaan kwam je dus het huisje binnen via de nieuwe deur in de stal. Toen is waarschijnlijk ook de keuken verplaatst naar de plek waar wij hem aantroffen. Ook zijn toen de buitenmuren van de stal door steen  vervangen.

Ik vermoed dat die grote verbouwing eind jaren ’50 / begin jaren ’60 heeft plaatsgevonden. In 1955 heeft de oude meneer eerst de ‘westschuur’ gebouwd, getuige de kranten die ik daar in de nok vond. Net als wij, zal hij tijdens de verbouwingen ook plek nodig hebben gehad voor dieren en spullen. Dus misschien heeft hij ook de ‘noordschuur ‘ nog wel eerst gebouwd, als hooischuur tijdens de grote verbouwing aan het hoofdgebouw.  Dat lijkt logisch; de west- en noordschuur waren in elkaar geflanst van planken, stukken golfplaat, oude ramen en asbest, terwijl de stelp grotendeels redelijk netjes gemetseld is.

Wij zitten met hetzelfde probleem: waar laat je alles, als je het hoofdgebouw  neerhaalt? Omdat ons nieuwe huis een paar meter meer naar het zuidoosten komt, kunnen we een klein stukje van de oude stal ( de ‘grupstal’) tijdelijk laten staan tussen de noordschuur en het nieuwe huis. Een deel van het dak laten we zitten, een liggende balk  wordt de nieuwe nokbalk en Joris heeft van oude balken en planken nieuwe sporen gemaakt, zodat we van binnenuit een nieuw dakje kunnen maken. Het zal niet geweldig zijn, maar het is weer een paar m2 waar we bouwmaterialen enigszins droog kunnen opslaan. Nu staan de schapen er nog, dus ik moet ook nodig het oude varkensstalletje aftimmeren, zodat die daar in kunnen. Wat een geschuif met functies is het toch, zo’n bouwproject.