Komt er eindelijk een eind aan alle drukte, word ik – toch nog! – te pakken genomen door Covid! Dus van half december t/m kerst moest ik gedwongen rust houden, in plaats van dat ik eindelijk de klussenlijst te lijf kon gaan (te beginnen met het planten van 500 boompjes).
Maar in zulke gevallen geldt: als de nood het hoogst is, is redding nabij. Out of the blue belde Jochem op, met de mededeling dat hij nog een klas vol studenten bos- en natuurbeheer heeft, die een praktijkopdracht zoeken. Hoera!
We wensen iedereen een comfortabel, gezond en groen 2024!
Ieder jaar plant ik ’s winters bomen. Soms wat meer, soms wat minder. Intussen weet ik dat in een droge zomer jonge aanplant op mijn land het heel moeilijk krijgt. En dat de aanplant dus met wat meer zorg en aandacht moet gebeuren dan ik aanvankelijk dacht.
‘Bosplantsoen’ (kleine zaailingen van één of twee jaar oud) zet je normaal heel simpel in de grond. Schep in de grond, boompje in de grond, aandrukken, klaar./ Maar als ik wil dat ze goed aanslaan, ook als de zomer weer droog uitvalt, moet ik voorzorgen nemen:
een wat ruimer plantgat graven;
het plantgat verrijken met een mengsel van leem en mestcompost;
de wortels ‘enten’ met mycorrhizasporen;
rondom afdekken met een dikke laag plantaardige mulch.
Dat betekent dus veel meer heen en weer geloop met kruiwagens met leem, compost en mulchmateriaal.
Dit jaar staan er maar liefst 500 boompjes op het programma. DFe provincie Friesland had een project ‘Beammen Foar Elkenien‘. Ik kon gratis zoveel bomen krijgen als ik maar wilde.
Intussen is het plan voor de inrichting van het land af. Bor Borren heeft uitgebreid meegedacht over hoe we een goed systeem kunnen opzetten, uitgaande van principes van de permacultuur. Met agroforestry, een voedselbos, meer schaduw voor de schapen en op het hoge stuk veel bomen, om meer koolstof vast te houden.
Het hele plan in één keer planten lukt natuurlijk niet. We gaan dat langzaam ontwikkelen.
Dus nu moeten de komende weken de eerste 500 bomen in de grond! De dames van Vereniging Voedselbossen Drenthe kwamen al helpen. Maar door alle zorg en aandacht die we aan de bomen moeten besteden gaat het langzaam. Met ons vieren hebben we in twee uur maar 20 bomen kunnen planten.
Dus: wie komt er helpen planten in de kerstvakantie?
Ik heb nog nooit zo’n druk najaar meegemaakt. Toen half november eindelijk de blauwtong bedwongen was en de schapen geen extra zorg meer vereisten werd het hoog tijd voor de gebruikelijke najaarsklussen. Het helofytenfilter maaien, de mesthopen keren zodat ik de stal kan uitmesten, de bladeren van het pad vegen zodat ze niet tot een glibberige humuslaag verworden, bomen planten en verplanten en meer van die klussen die je niet eindeloos kunt uitstellen.
Maar het weer zat niet mee, het heeft bijna de hele maand november geregend en daarna ging het sneeuwen. En ik moest ook nog regelmatig op pad voor werk. Nu (half december) liggen er dus nog heel veel klussen die al lang hadden moeten gebeuren.
Intussen geven de herstelde schapen weer heel veel melk. Mijn verwachting was dat ze in de winter op een heel laag pitje zouden doorproduceren en dat de melkgift in het voorjaar weer zou toenemen. Zo ging het de vorige keer dat ik Babette heb ‘duurgemolken’ (gewoon doorgaan met melken en niet opnieuw laten dekken). Maar intussen heb ik half december al weer 3 á 4 liter melk per dag van Sandra, Babette en Nel. De kelder ligt vol kaas en ik kon een mooie kaasplank bijdragen aan de kerstborrel op het werk.
Binnen hebben we ook niet stilgezeten. Ik heb eindelijk de muur rond de openslaande deuren van de keuken gestuukt. Dat was nog niet gebeurd, omdat het gebint was gaan werken en de deuren dichtklemde. Van de zomer heeft Joris dat (met veel moeite) opgelost.
Naarmate we meer gesetteld zijn in het huis grijpt het stuken meer in in het dagelijks leven. Het was dus een hele klus. Eerst de kalkhennep rond de ramen rond zagen. Om daarbij het ergste stof weg te houden uit ons leefgebied had ik de halve keuken zorgvuldig afgeplakt met beschermfolie. Daarna ettelijke rondes met hechtleem, basisleem en finishleem. En tussendoor telkens een week drogen. En het hele huis stofzuigen en dweilen, want op de één of andere manier komt de leem overal!
Maar ik ben erg tevreden over het resultaat: de muren worden steeds gladder en de rondingen worden steeds mooier. Maar ja, nu contrasteren de eerder gestuukte muren weer zo. Allemaal weer overdoen? Daar heb ik niet zo’n zin in…
Joris heeft een ander project aangepakt: van de eiken planken die we in 2020 hebben laten zagen heeft hij vensterbanken gemaakt in de woonkamer en keuken. Heel veel werk om het precies pas te krijgen, en ook dit is natuurlijk iets wat we eigenlijk vóór het stuken hadden moeten doen. Maar wat ziet het er mooi uit!
Met dat alles stond het blog even op een laag pitje.
Vanaf 20 oktober zaten alle schapen weer in de opgaande lijn. Alleen Lisa en Bruno liepen nog kreupel. En dat werd eerder slechter dan beter. Het bleek dat de ontstekingen in de slijmvliezen bij de hoeven had geleid tot een secundaire infectie. Aan de antibiotica dus. Zo leerde ik ook nog spuitjes ‘in de spier’ zetten.
Bruno was na één antibioticakuur weer fit, maar Lisa heeft er twee nodig gehad. En ze hinkt nog steeds een beetje, maar loopt wel weer met de kudde mee. Pfff, dat was dan de blauwtong voor dit jaar. En hoe het volgend jaar gaat?
Toen de dierenarts er was heeft hij ook Amanda, Lisa en Pippi gescand op drachtigheid. Maar in de twee weken dat ze bij Bruno hebben gelopen lijkt alleen Amanda gedekt te zijn. Dat betekent dus enkel twee lammetjes begin maart en verder niet.
Nou ja, dat is ook wel goed, want de bouw van de nieuwe stal loopt wat vertraging op. En de wolven hebben De Hoeve ontdekt, dus de schapen moeten echt ’s nachts op stal. Omdat ze intussen met hun tienen zijn passen ze niet allemaal in het oude stalletje. Het ‘noodhospitaal’ in het achterhuis (het ‘toekomstige gastenverblijf’) is nu dus ook nachtstalling voor de jongens en voor Amanda.
De schapen en het voer die daar liggen opgeslagen hebben er overigens wel voor gezorgd dat er nu muizen in het achterhuis zitten. Het blijft tobben…
Op 17 oktober was ik werkelijk de wanhoop nabij, met vier erg zieke schapen (Sandra, Lisa, Bruno en Babette) en drie die ook de eerste tekenen begonnen te vertonen (Nel, Pippi en Amanda). We hadden niet eens voldoende stalruimte om ze allemaal binnen een plekje te geven. En er was rotweer voorspeld!
Tussen al het heen en weer geloop met brokjes, pijnstiller, propyleenglycol, lekkere blaadjes uit de moestuin, wilgetakken en schoon drinkwater heb ik van wat pallets een hokje geknutseld in de toekomstige gastenbadkamer. Toen konden Bruno, Krelis, Pippi en Amanda ook binnen slapen. Dat vonden ze wel een beetje gek, maar uiteindelijk stonden ze er heel gemoedelijk hun hooi te kauwen. Behalve Bruno dan, die stond te schuimbekken en te kwijlen van de zweren in zijn bek.
Maar op donderdagavond was er een ommekeer. Alle schapen aten weer een paar brokjes, ook Bruno en Lisa. En Bruno knabbelde aan de wilgetakken die ik in hun noodhospitaaltje had opgehangen voor de afleiding. Lisa en Sandra wilden nog niet overeind komen, maar keken alweer veel helderder uit hun ogen.
Op zaterdag hield ik alleen Lisa nog in de stal. Na de koffie liet ik haar staldeur open, zodat ze zelf een ommetje kon maken als ze dat wilde. En even later was ze zelf naar de wei gelopen om bij de anderen te zijn. In de wei ging ze overigens niet grazen, maar plofte ze gewoon neer.
En sinds zondag gaat iedereen weer mee naar buiten. Sandra, Lisa en Bruno hinken nog en liggen veel. Maar als ik met brokjes aan kom, komt iedereen overeind. Wat ben ik blij dat ze het allemaal overleefd hebben! Nel, Babette en Sandra geven zelfs weer melk! (De melkgift zakte in een week van 5,5 liter per dag naar 0,5 liter en steeg toen weer terug naar ruim 3.)
Ze zijn wel heel mager geworden. Ik ben daarom wat royaler met brokjes dan anders. Ze krijgen niet alleen ’s ochtends vroeg en ’s middags om 17.00 een portie, maar ook nog een handje rond lunchtijd en als ik naar bed ga.
En het is de vraag of er volgend jaar lammetjes zijn. Bruno liep pas twee weken bij de ooien toen hij ziek werd. En waarschijnlijk is hij nu (tijdelijk) steriel. En áls er lammetjes komen is het de vraag of het ‘goede’ lammetjes zijn. Blauwtong kan gedeformeerde lammeren veroorzaken.
Zo zijn er nog veel vragen. Zijn de schapen die het nu hebben gehad verder immuun? En hebben Pippi en Amanda het nu gehad of niet? Zij hebben nauwelijks symptomen vertoond, eigenlijk hadden ze alleen een dagje wat minder trek in brokjes. Aan de lammeren heb ik helemaal niets gezien. Zou deze kruising van nature resistent zijn?
Sowieso is het opvallend dat de melkschapen heel andere symptomen vertoonden (en nu nog vertonen) dan Bruno. Bruno stond te kwijlen. De melkschapen hadden vooral laesies die begonnen op de bovenlip en in de neusgaten en daar dikke korsten werden, maar ook elders optraden: op de oren, de oogleden, bij de staartaanzet en bij Lisa zelfs op de uier. En de melkschapen werden direct kreupel, dat heeft bij Bruno een poosje geduurd.
Heel veel vragen. Hopelijk komt er nog een inventarisatie van de ‘risicofactoren’ door één van de organisaties op schapengebied. Voorlopig moeten alle patiënten maar lekker weer op krachten komen.
